Rozwijanie słuchu fonemowego
Słuch fonemowy jest umiejętnością różnicowania fonemów, czyli najmniejszych elementów mowy. Pozwala on wyodrębnić w mowie zdania, w zdaniach wyrazy, w wyrazach sylaby a w sylabach głoski oraz ustalić kolejność głosek w wyrazie. Jest niezbędny do prawidłowego rozwoju mowy oraz umiejętności czytania i pisania. Dziecko z zaburzeniami słuchu fonemowego popełnia liczne błędy w wymowie, pisaniu i czytaniu.
Problemy w mowie to:
– wady wymowy,
– ubogi zasób słownictwa,
– trudności w budowaniu zdań i dłuższych wypowiedzi,
– skracanie i zniekształcanie trudniejszych wyrazów,
– kłopoty z zapamiętywaniem i powtarzaniem trudnych wyrazów i dłuższych zdań,
– agramatyzmy.
Problemy w pisaniu to:
– zniekształcenia pisowni,
– mylenie liter b-p, w-f, d-t, g-k, z-s, dz-c, sz-s, rz-z, ś-s itp. pokrywa się to z występującą u dziecka wadą wymowy (jak mówi, tak pisze),
– trudności z pisownią wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami, które w wymowie tracą dźwięczność np. czołg- czołk, pług- płuk, lew-lef,
– trudności z wyodrębnianiem słów w zdaniu, sylab w wyrazie i głosek w sylabie,
– przestawianie, pomijanie sylab i liter w wyrazach,
– przestawianie szyku wyrazów w pisaniu ze słuchu,
– błędy w pisaniu ze słuchu i z pamięci
Problemy w czytaniu to:
– zbyt długo utrzymujące się literowanie (problem z łączeniem liter w sylaby a sylab w wyrazy),
– zniekształcanie i pomijanie wyrazów,
– mylenie znaczenia wyrazów o podobnym brzmieniu,
– czytanie z niewłaściwą intonacją,
– zbyt wolne tempo czytania.
Inne problemy towarzyszące zaburzeniom słuchu fonemowego to:
– trudności w nauce języków obcych,
– kłopoty z zapamiętywaniem wierszy czy zautomatyzowanych ciągów słownych takich jak dni tygodnia, miesiące a także ze słuchowym zapamiętaniem tabliczki mnożenia,
– problemy ze zrozumieniem dłuższych wypowiedzi, poleceń nauczyciela, instrukcji słownych,
– kłopoty z opanowaniem gramatyki języka ojczystego czy obcego,
– problemy z rozróżnianiem wyrazów podobnie brzmiących,
– słabsza pamięć słuchowa.
Ćwiczenia słuchu fonemowego dla dzieci młodszych
– rozpoznawanie dźwięków z otoczenia- pojazdów, odgłosów zwierząt, sprzętu gospodarstwa domowego,
– rozpoznawanie brzmienia instrumentów,
– rozpoznawanie szmerów np. przesypywanego piasku, żwiru, kamyków,
– wystukiwanie, wyklaskiwanie czy wytupywanie usłyszanego rytmu,
– rozpoznawanie melodii piosenek po usłyszanym fragmencie,
– odgadywanie odgłosów takich jak np.: przelewanie wody, darcie papieru, przesuwanie krzesła, brzęk kluczy, dźwięk gwizdka.
Ćwiczenia słuchu fonemowego dla dzieci starszych
Wyodrębniania zdań w mowie i słów w zdaniach:
– dziecko słucha prostej, kilkuzdaniowej wypowiedzi a następnie rysuje na kartce tyle kresek ile zdań usłyszało,
– dopowiadanie brakującego słowa w zdaniu np. Pies szczeka a kot…,
– dziecko układa zdanie z tylu słów ile patyczków od nas otrzyma.
Wyodrębnianie sylab w słowach:
– wymieniane jak największej liczby wyrazów rozpoczynających się na wybraną przez nas sylabę np. sza, rza, za, ca,
– wybieranie obrazków w nazwach których jest wybrana sylaba,
– wyszukiwanie przedmiotów w których nazwach jest wybrana sylaba,
– zabawa w sklep- kup tylko te przedmioty, w których nazwie jest sylaba np. ba, ma, ta,
– wyszukiwanie słów kończących się na wybraną sylabę,
– łańcuch sylabowy: dziecko wypowiada dwusylabowy wyraz, dzieli go na sylaby, druga sylaba staje się początkiem następnego wyrazu.
Podział wyrazów na sylaby (analiza sylabowa):
– dziecko nazywa obrazki a następnie dzieli nazwę na sylaby i podaje liczbę sylab w wyrazie,
– podajemy dziecku wyraz a jego zadaniem jest podskoczyć tyle razy, ile sylab w nim usłyszy.
Wybieranie i segregowanie przedmiotów oraz obrazków na podstawie dźwiękowych właściwości ich nazw:
– wypowiadamy słowa, w których brakuje pierwszej głoski, dziecko musi wypowiedzieć cały wyraz np. ...owa- krowa, ...ąka-łąka,
– dziecko wybiera przedmioty lub obrazki, których nazwy rozpoczynają się od tej samej głoski lub sylaby,
– dziecko otrzymuje obrazki, których nazwy rozpoczynają się na głosek np. s-sz, z-rz (ż), jego zadaniem jest je właściwie posegregować,
– wyszukiwanie słów rozpoczynających się na daną głoskę lub sylabę,
– zamiana słów- zamień pierwszą lub ostatnią głoskę słowa tak, by powstało nowe słowo np. kos- „s” na „c”- koc,
– wyszukiwanie słów kończących się na tą samą głoskę lub sylabę,
– wysłuchiwanie w którym miejscu słychać wybraną głoskę, na początku, w środku czy na końcu wyrazu.
Opracowanie : logopedzi z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Pasłęku